βαλεριάνα, κέντρανθος, Διοσκουρίδειος, Αγριοζαμπούκος και η αγγλική ονομασία valerian.
Η βαλεριάνα ανήκει στην οικογένεια των βαλεριανοειδών, με ανθοφόρους βλαστούς όρθιους, χωρίς διακλαδώσεις με ρίζα απλή, βραχεία, ισχυρή με πολυάριθμα λεπτά (2 mm) ριζίδια. Ανθίζει τον Ιούλιο.
Είναι γηγενές φυτό στην Ευρώπη και αυτοφυές στην Ελλάδα και προτιμά εδάφη υγρά, γόνιμα και ηλιόλουστα κατά μήκος ρεμάτων σε δάση οξιάς (Fagus sp.) έως τα 1800 m, σε σχιστόλιθο και σερπεντίνη.
Η βαλεριάνα είναι γνωστή από την αρχαιότητα για τις φαρμακευτικές της χρήσεις και υπάρχουν αναφορές σε αυτήν από τον Ιπποκράτη και τον Γαληνό ως υπναγωγό.
Ο Γεννάδιος αναφέρεται στις φαρμακευτικές ρίζες του νάρδου, και στους τόπους που φύονται είδη της βαλεριάνας σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη και τον Στράβωνα.
Ο Ιπποκράτης κάνει αναφορά στη Valeriana dioscoridis στα βιβλία του «Περὶ Γυναικείης Φύσιος» και «Γυναικείων τò Πρῶτον».
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει τον νάρδο και ως διουρητικό, θερμαντικό και εμμηναγωγό.
Το ρίζωμα περιέχει τανίνες, πολυφαινόλες, καθώς και αιθέρια έλαια με τερπένια (βαλερενικό οξύ, υδροξυβαλερενικό οξύ και ακετοξυβαλερενικό οξύ).
Aναλγητικό, μυοχαλαρωτικό, ηρεμιστικό, υπνωτικό, αντιμυκητιακό, αντιπυρετικό, σπασμολυτικό, χωνευτικό.
Το βαλερενικό οξύ και τα παράγωγά του δρουν στους υποδοχείς του γάμμα-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA), όπως και τα ηρεμιστικά φάρμακα του τύπου των βενζοδιαζεπινών.
Φαρμακευτικές μορφές
Υδατικά εκχυλίσματα ολόκληρου του φυτού, ως έγχυμα ή ως αφέψημα («τέϊον»). Ισχυρότερη δράση έχει το αλκοολούχο εκχύλισμα της ρίζας («βάμμα»).
Φαρμακολογικές και θεραπευτικές εφαρμογές
Τα υδατικά εκχυλίσματα ολόκληρου του φυτού και αλκοολούχα εκχυλίσματα των αιθέριων ελαίων έχουν εφαρμογή ως ήπια ηρεμιστικά και υπνωτικά προϊόντα.
Τρόπος επεξεργασίας του φαρμακευτικού βοτάνου
Χρησιμοποιείται κυρίως το αποξηραμένο ρίζωμα.
Ανεπιθύμητες ενέργειες
Μία από τις συχνότερα αναφερόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες είναι τα πολύ ζωντανά όνειρα. Επίσης παρατηρούνται ταχυκαρδία, ξηροστομία και στομαχικές διαταραχές, ζάλη, υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, πονοκέφαλος και θόλωση της διανοίας.
